Tunezja

DZIEJE TUNEZJI

Na początku II tysiąclecia p.n.e. do Tunezji napłynęły koczownicze plemiona berberyjskie. Od XII w. p.n.e. na wybrzeżach powstały liczne kolonie fenickie. W 814 r. p.n.e. osadnicy z fenickiego miasta Tyr założyli Kartaginę, która miała być przystankiem dla floty fenickiej w drodze do Hiszpanii. Kartagina szybko rozwinęła się w potężne państwo-miasto, czerpiące dochody głównie z handlu i kontrolujące zachodnią część Morza Śródziemnego. Sprzeczność interesów doprowadziła do wojen Kartaginy z Rzymem (tzw. wojny punickie). W 146 r. p.n.e. miasto zostało zdobyte, a podległe mu obszary Rzymianie włączyli do prowincji Africa Proconsularis.

Tereny dzisiejszej Tunezji zyskały wkrótce sławę jako „spichlerz imperium rzymskiego”. Pod koniec II w. n.e. wśród miejscowej ludności rozpowszechniło się chrześcijaństwo. W 442 r. Tunezję zajęli Wandalowie, którzy umieścili swoją stolicę w Kartaginie i z tamtejszego portu przez pewien czas kontrolowali większość wysp zachodniej części Morza Śródziemnego. W 533 r. wódz bizantyjski Belizariusz pokonał Wandalów, włączając Tunezję do cesarstwa wschodniorzymskiego (bizantyjskiego).
W II połowie VII w. Tunezję opanowali Arabowie. Miejscowe plemiona berberyjskie dość długo stawiały opór najeźdźcom. Dopiero po ich ostatecznym ujarzmieniu w IX w. na ziemiach dzisiejszej Tunezji rozpowszechnił się islam, a kultura i język arabski zdobyły stopniowo przewagę. W 1574 r. kraj włączono do Imperium Osmańskiego. Od 1590 r. faktyczna władza w Tunezji przeszła w ręce dowódców Janczarskich (dejów), którzy jedynie formalnie uznawali zwierzchnictwo osmańskie. Wybrzeże stało się bazą wypadową piratów. W 1705 r. Husajn ibn Ali założył dynastię Husajnitów, która panowała do 1857 r. W czasach jej władania Tunezja stała się państwem faktycznie niezależnym od imperium osmańskiego.

Podejmowane w XIX w. próby modernizacji państwa, prowadzone przy pomocy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch, doprowadziły do całkowitego uzależnienia kraju od państw europejskich, zwłaszcza od Francji. W 1868 r. rząd ogłosił niewypłacalność, co dało prawne podstawy do przejęcia kontroli nad finansami tunezyjskimi przez mocarstwa europejskie. W 1878 r. konferencja berlińska uznała Tunezję za strefę wpływów Francji, w wyniku czego w 1881 r. kraj został objęty protektoratem francuskim. Francuzi przyczynili się do unowocześnienia kraju, a miejscowa administracja posiadała szerokie uprawnienia autonomiczne. Tunezja wzięła udział w I wojnie światowej, walcząc u boku Francji. 

Podczas II wojny światowej Tunezja w latach 1940-1942 znajdowała się pod kontrolą rządu Vichy. W 1942 r. została zajęta przez wojska niemiecko-włoskie, które w 1943 r. zostały pokonane przez aliantów w czasie tzw. kampanii tunezyjskiej. Od 1943 r. Tunezja ponownie znalazła się pod panowaniem francuskim. Po zakończeniu wojny na sile przybrała walka o niepodległość. Toczyła się ona głównie za pomocą metod politycznych, nie obeszło się jednak także bez niepodległościowej działalności partyzanckiej. W 1951 r. podpisano porozumienie z Francją, które regulowało zarządzanie krajem. W 1954 r. Tunezja uzyskała autonomię wewnętrzną a w 1956 r. niepodległość. W 1957 roku ustanowiono republikę.

LUDZIE I OBYCZAJE

W ciągu ostatniego stulecia społeczeństwo tunezyjskie zmieniło się nie do poznania. Obecnie łatwo tu zauważyć współistnienie dwóch zupełnie różnych światów: współczesnego, prozachodniego i kosmopolitycznego typowego dla dużych miast, takich jak Tunis czy Susa, oraz tradycyjnego - charakterystycznego dla małych miasteczek i wiosek. Fundamentem tradycyjnego społeczeństwa jest rodzina. Na terenach wiejskich wciąż można natrafić na trzy pokolenia mieszkające pod jednym dachem, gdzie życie towarzyskie koncentruje się głównie wokół licznej rodziny. Do najważniejszych czynników kształtujących tradycyjne społeczeństwo należy religia.
Na zachodzie i południu kraju niewielkie grupy berberyjskich koczowników wciąż prowadzą styl życia, który niewiele zmienił się od setek lat. Ich wędrówkom towarzyszą stada owiec i kóz. Berberowie mieszkają w czarnych namiotach wykonnych z koziej sierści. Wiele kobiet nosi tradycyjne stroje i pokrywa twarze tatuażami ukazującymi plemienne symbole.
Mimo że Tunezja ma opinię kraju liberalnego, nie wolno zapominać, że jest to kraj islamski i większość jego mieszkańców ubiera się konserwatywnie. Bardziej ortodoksyjni muzułmanie nadmierne eksponowanie ludzkiego ciała uważają - zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn - za obraźliwe. Warto uszanować lokalną kulturę i zwłaszcza w miejscach religijnych czy urzędach zasłaniać ramiona, nosić długie spódnice lub spodnie.
W znacznej mierze dzięki wysiłkom prezydenta Habiba Burgiby, który był człowiekiem świeckim, a z przekonania socjalistą, warunki życia kobiet są w Tunezji nieporównywalnie lepsze niż w jakimkolwiek innym kraju islamskim. Burgiba, którego pierwszą żoną była Francuzka, zdecydowanie popierał prawa kobiet. We wprowadzonym w 1956 r. Kodeksie Praw Cywilnych zakazano wielożeństwa oraz zerwano z praktyką rozwodów przez wypowiedzenie „umowy”. Poprzez ustanowienie minimalnego wieku zdolności do zawarcia małżeństwa na poziomie 17 lat dla kobiet w znacznej mierze ograniczono praktykę małżeństw aranżowanych przez rodziny. Dziewczętom przyznano prawo odmowy wstąpienia w zaaranżowany związek małżeński. Burgiba słynął z nieprzejednania wobec hidżabu, zasłony kryjącej twarze muzułmanek, w jego mniemaniu poniżającej kobietę. Zabronił używania jej w szkole, co było częścią intensywnej kampanii zmierzającej do zakazu jej noszenia. Plan nie całkiem się powiódł, choć obecnie kobiety przed trzydziestką raczej nie zasłaniają twarzy. Tunezyjski rząd nagłaśnia swoje osiągnięcia na polu emancypacji kobiet, podkreślając, że od 1985 r. średnia długość życia kobiet wzrosła z 58 do 77 lat, dziewczętom zapewniono dostęp do edukacji. Wielu mężczyzn choć nie protestuje, skarży się, że emancypacja zaszła zbyt daleko.

ŁAŹNIE

W łaźni publicznej (hammam) koncentruje się życie społeczne miast Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Jest ona czymś więcej niż tylko budynkiem, gdzie można się umyć. Tak jak łaźnia rzymska jest miejscem pogawędek i spotkań. Każde miasto ma łaźnię używaną w różnych porach przez mężczyzn i przez kobiety. W większych ośrodkach są osobne łaźnie dla obu płci. W rejonach turystycznych można spotkać łaźnie koedukacyjne dla turystów. Mężczyzna otrzymuje fouta – bawełniany ręcznik kąpielowy, którym opasuje biodra i szorstką rękawicę do usuwania brudu i martwej tkanki skórnej po pobycie w saunie. Zazwyczaj może też skorzystać z masażu. Kobiety nie otrzymują ręcznika, dlatego powinny pamiętać o przyniesieniu własnego. Kąpią się zazwyczaj w bieliźnie, więc trzeba mieć drugą na zmianę.

SZEHIA TAIBA - SMACZNEGO!

Kuchnia tunezyjska należy do najsmaczniejszych na świecie - z doskonałą oliwą, ze świeżymi ziołami i z intrygującymi przyprawami. W Tunezji będącej od setek lat prawdziwym tyglem etnicznym, mieszają się na talerzu wpływy: punickie (starożytna Kartagina), berberyjskie, arabskie, żydowskie (wciąż istnieje liczna diaspora na Djerbie), tureckie, andaluzyjskie, greckie, włoskie, i w końcu francuskie. Jedzenie w Tunezji to przede wszystkim okazja do spotkań rodzinnych i wspólnego biesiadowania.
Dzięki sprzyjającemu klimatowi, zbiory warzyw w Tunezji odbywają się przez cały rok, dlatego zawsze czekają tu na przyjezdnych świeże pomidory, papryka, karczochy, brokuły czy fasola. Tunezyjczycy uwielbiają aromatyczne przyprawy, wśród których króluje harissa. Nie sposób także wyobrazić sobie lata w Tunezji bez wyciskanego soku pomarańczowego, czy łagodzącej pragnienie, miętowej herbaty. Z mocniejszych trunków warto spróbować boukha - wódki produkowanej z fig, która najlepszy smak ma jako składnik drinków z dodatkiem lodu.

SŁODKA TUNEZJA

Tunezja to raj dla miłośników słodyczy! Tutejsze desery są naprawdę słodkie a do ich przygotowania najczęściej używa się orzechów, migdałów, miodu, daktyli, wody różanej, sorgo a nawet nasion szyszek sosny. Najpopularniejsze to assida zgougou - budyń z nasion sosny, baklava - plastry ciasta francuskiego, maczane w miodzie i nadziewanych orzechach, makroudh (makruz) - ciastka przygotowywane z grysiku oraz miodu i nadziewane daktylami, cornes de gazelle - rożki z ciasta połączone z migdałami, kab-al-gazal - smażone ciasto nadziewane migdałami i polane miodem czy al calva - masa cukru i mielonego sezamu, ozdobiona różnego rodzaju orzchami.

TOP POTRAWY, KTÓRYCH TRZEBA SPRÓBOWAĆ W TUNEZJI

• HARISSA: rodzaj bardzo ostrej pasty z papryczek chili miażdżonych tradycyjnie w moździerzu z kminem, kolendrą i suszonymi pomidorami. Zwykle do harissy dodaje się oliwę - im więcej, tym mniej ostre jest danie.
• KUSKUS: jego wariacje nie mają końca! Kuksus to kasza uznawana przez muzułmanów za symbol bogactwa i szczęścia, gotowana na parze i podawana z sosem, warzywami oraz mięsem bądź rybami. Kuskus można przygotować na słono oraz na słodko.
• SLATA MÉCHOUIA: grillowana sałatka, której bazą jest grillowana zielona papryka, pomidory, cebula i czosnek.
• OJJA MERGUEZ: przypominająca szakszukę jajecznica z pomidorami, dodatkiem ostrej pasty harissa i kiełbaskami merguez, które nadają jej niesamowitego smaku.
• MULUKHIYAH: zupa z liści juty warzywnej, które dają jej charakterystyczną konsystencję.
• FRIKASSE: przekąska w formie niedużych bułeczek z różnym nadzieniem jak: tuńczyk, ziemniaki czy jajka z dodatkiem oliwek. Ostrości potrawie nadaje tunezyjska harissa.
• MARKET JELBANA: to tunezyjski gulasz, którego nieodłącznym elementem jest groszek. Serwowany zarówno w wersji z kurczakiem, jak i wołowiną.
• BRIK: wywodzące się z kuchni otomańskiej trójkątne lub kwadratowe, chrupiące przekąski wypełnione farszem, zazwyczaj z ziemniaków, jajka i tuńczyka. Często podawane są w towarzystwie zupy.
• KEFTA: kulki mielone, głównie jagnięce mięso doprawione kminkiem, kolendrą i grillowane węglem drzewnym.
• TADŻIN: nie ma nic wspólnego z tadżinem marokańskim. Ten tunezyjski jest pieczonym omletem, w którego skład, oprócz jajek wchodzi przygotowane zawczasu mięso, warzywa i tarty ser. Tadżin malsuka zapiekany jest z płatami ciasta filo na wierzchu (brik), natomiast warka - przykryty jest ciastem francuskim.
• LEBLEBI: pyszne danie (zupa) na bazie ciecierzycy.
• CASSECROÛTE: bagietka z tuńczykiem, warzywami oraz dodatkiem harissy.